Για την κατάργηση της αποστήθισης

Ένα από τα μεγάλα προβλήματα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης είναι η αποστήθιση. Ένα πρόβλημα που θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί με απλό και καθαρό τρόπο αν θέλουμε να σκεφτούμε λογικά.
Η κατάργηση της αποστήθισης, φυσικά, δεν πραγματοποιείται με ευχές, διακηρύξεις ή διαταγές. Ο μόνος τρόπος για να καταργηθεί η αποστήθιση είναι η παροχή της δυνατότητας χρήσης βοηθητικών βιβλίων και σημειώσεων από τους μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στις ενδοσχολικές εξετάσεις και στις πανελλήνιες εξετάσεις για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αυτό θα αναγκάσει και τις εξετάσεις να σταματήσουν να είναι εξετάσεις αποστήθισης γιατί αλλιώς δεν θα έχουν πια νόημα. Και, φυσικά, θα σπρώξει τους εκπαιδευτικούς να ασχοληθούν με την ουσία των μαθημάτων τους.
Σκεφτείτε πόσο γελοίο είναι «να μηδενιστεί η κόλλα» ενός μαθητή αν πιαστεί στις εξετάσεις με ένα «σκονάκι». Δηλαδή αν ξέρει απέξω το «σκονάκι» τότε είναι καλός μαθητής και ξέρει το μάθημα;
Όταν ήμουν φοιτητής της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ όλοι οι σοβαροί καθηγητές (Νιτσιώτας, Πενέλης κλπ.) μας επέτρεπαν (και μας ενθάρρυναν) να έχουμε μαζί μας στις εξετάσεις όποια βιβλία ή σημειώσεις θέλαμε. Ένας καθηγητής το απαγόρευε απόλυτα και απαιτούσε πλήρη και ακριβή αποστήθιση: ο Κωνσταντίνος Παπαδημητρίου, που ήταν για ένα διάστημα Υπουργός Δημοσίων Έργων της Χούντας. Τυχαίο; Δεν νομίζω.
Όταν δίδασκα στους φοιτητές των Παιδαγωγικών Τμημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου (στη Ρόδο) με ρωτούσαν ποιες σελίδες από τα βιβλία που τους έδινα έπρεπε να διαβάσουν για τις εξετάσεις. Τους απαντούσα: «Όλες. Και είναι πολλές επίτηδες για να μη μπορείτε να τις αποστηθίσετε. Και στις εξετάσεις εγώ θα σας ρωτήσω για τα συμπεράσματα που βγάλατε διαβάζοντας μία και μοναδική φορά αυτά τα βιβλία».
Και προσπαθούσα να τους εξηγήσω πώς πρέπει να διαβάζουν, λέγοντας: «Ας πούμε πως χθες διαβάσατε ένα μυθιστόρημα. Φυσικά το διαβάσατε μια φορά και μπορείτε να πείτε μια περίληψή του. Μπορείτε να πείτε τι σας άρεσε και τι δεν σας άρεσε, τι ενδεχομένως σας συγκίνησε ή τι σας προβλημάτισε, τι σκεφτήκατε ή τι συμπεράσματα βγάλατε ή τι νομίζετε πως προσπάθησε να κάνει ο συγγραφέας και γιατί ενδεχομένως το έγραψε. Σίγουρα δεν θυμάστε πολλές από τις λεπτομέρειες – θυμάστε, όμως, κάποια πράγματα που σας έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση, είχαν για σας μια σημασία».
Τους ήταν πάρα πολύ δύσκολο να διαβάσουν και να σκεφτούν με αυτόν τον τρόπο αφού δεν τον είχαν μάθει ποτέ στο σχολείο…

Τάσος Ανθουλιάς έγραψε:Ένα από τα μεγάλα προβλήματα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης είναι η αποστήθιση. Ένα πρόβλημα που θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί με απλό και καθαρό τρόπο αν θέλουμε να σκεφτούμε λογικά.
Η κατάργηση της αποστήθισης, φυσικά, δεν πραγματοποιείται με ευχές, διακηρύξεις ή διαταγές. Ο μόνος τρόπος για να καταργηθεί η αποστήθιση είναι η παροχή της δυνατότητας χρήσης βοηθητικών βιβλίων και σημειώσεων από τους μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στις ενδοσχολικές εξετάσεις και στις πανελλήνιες εξετάσεις για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αυτό θα αναγκάσει και τις εξετάσεις να σταματήσουν να είναι εξετάσεις αποστήθισης γιατί αλλιώς δεν θα έχουν πια νόημα. Και, φυσικά, θα σπρώξει τους εκπαιδευτικούς να ασχοληθούν με την ουσία των μαθημάτων τους.
Σκεφτείτε πόσο γελοίο είναι «να μηδενιστεί η κόλλα» ενός μαθητή αν πιαστεί στις εξετάσεις με ένα «σκονάκι». Δηλαδή αν ξέρει απέξω το «σκονάκι» τότε είναι καλός μαθητής και ξέρει το μάθημα;
Όταν ήμουν φοιτητής της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ όλοι οι σοβαροί καθηγητές (Νιτσιώτας, Πενέλης κλπ.) μας επέτρεπαν (και μας ενθάρρυναν) να έχουμε μαζί μας στις εξετάσεις όποια βιβλία ή σημειώσεις θέλαμε. Ένας καθηγητής το απαγόρευε απόλυτα και απαιτούσε πλήρη και ακριβή αποστήθιση: ο Κωνσταντίνος Παπαδημητρίου, που ήταν για ένα διάστημα Υπουργός Δημοσίων Έργων της Χούντας. Τυχαίο; Δεν νομίζω.
Όταν δίδασκα στους φοιτητές των Παιδαγωγικών Τμημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου (στη Ρόδο) με ρωτούσαν ποιες σελίδες από τα βιβλία που τους έδινα έπρεπε να διαβάσουν για τις εξετάσεις. Τους απαντούσα: «Όλες. Και είναι πολλές επίτηδες για να μη μπορείτε να τις αποστηθίσετε. Και στις εξετάσεις εγώ θα σας ρωτήσω για τα συμπεράσματα που βγάλατε διαβάζοντας μία και μοναδική φορά αυτά τα βιβλία».
Και προσπαθούσα να τους εξηγήσω πώς πρέπει να διαβάζουν, λέγοντας: «Ας πούμε πως χθες διαβάσατε ένα μυθιστόρημα. Φυσικά το διαβάσατε μια φορά και μπορείτε να πείτε μια περίληψή του. Μπορείτε να πείτε τι σας άρεσε και τι δεν σας άρεσε, τι ενδεχομένως σας συγκίνησε ή τι σας προβλημάτισε, τι σκεφτήκατε ή τι συμπεράσματα βγάλατε ή τι νομίζετε πως προσπάθησε να κάνει ο συγγραφέας και γιατί ενδεχομένως το έγραψε. Σίγουρα δεν θυμάστε πολλές από τις λεπτομέρειες – θυμάστε, όμως, κάποια πράγματα που σας έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση, είχαν για σας μια σημασία».
Τους ήταν πάρα πολύ δύσκολο να διαβάσουν και να σκεφτούν με αυτόν τον τρόπο αφού δεν τον είχαν μάθει ποτέ στο σχολείο…

Σαφώς και η αποστήθιση είναι ένα από τα μεγαλύτερα δεινά της σύγχρονης εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Γενικότερα προωθείται με αυτή ένα πνεύμα βαθμοθηρίας και όχι ένας σεβασμός προς την γνώση την ίδια. Μπορεί λοιπόν το σύστημα να είναι επιφανειακά επιτυχές στην παραγωγή επιστημόνων όμως πόσο πραγματικά "επιστήμονες" είναι όσοι δεν έχουν καλλιεργήσει την φιλομάθεια ;

Εκτός αυτού, όλη αυτή η έμφαση που δίνεται στις εξετάσεις οδηγεί σε παραμέληση άλλων μαθημάτων και έτσι στις τελευταίες τάξεις του λυκείου το σχολείο καταλήγει με μια παρηκμασμένη γενική παιδεία αφού απαξιείται από την πληθώρα των μαθητών που γίνονται εμμονικοί με τα υπό εξέταση μαθήματα. Πώς μπορούμε λοιπόν έπειτα να απαιτούμε και κοινωνική ευημερία όταν οι πολίτες δεν έχουν μια σφαιρική θεώρηση του κόσμου.
Η προσέγγιση που αναφέρατε κατά την εξέταση των φοιτητών σας μου φαίνεται πολύ καλή. Και πράγματι, αν δεν μπορούμε να αντικαταστήσουμε τελείως τον θεσμό των εξετάσεων που προάγουν την εμμονή για αποστήθιση, με μια αξιολόγηση του μαθητή καθ' όλη την πορεία του στο σχολείο - μόνο αυτή μπορούμε να εμπιστευτούμε κατά την γνώμη μου για αντικειμενικά αποτελέσματα- τότε η εξέταση με ανοιχτά βιβλία φαντάζει όντως μια πολύ καλή λύση.

Έτσι, θα προαχθεί και η κριτική σκέψη του μαθητή αλλά και η ικανότητα τους στην αναζήτηση των γνώσεων και όχι στην απομνημόνευση τους. Εξάλλου, στην σημερινή εποχή της πληροφορίας  η γνώση βρίσκεται σε αφθονία (στον δυτικό κόσμο τουλάχιστον). Έτσι,αυτοί που ξεχωρίζουν και έχουν το προβάδισμα είναι όσοι έμαθαν να την αναζητούν και να την αξιολογούν. Και την περίπτωση των σημειώσεων ο μαθητής και πάλι εξασκεί την κριτική του ικανότητα που απαιτείτε για την αξιολόγηση της σημασίας των πληροφοριών,τον γραπτό του λόγο και την περιεκτικότητα του λόγου του αλλά και μπαίνει και στην διαδικασία να επαναλάβει την προς απόκτηση γνώση με τον δικό του  μοναδικό τρόπο. Φυσικά βιώνοντας την και με μια ακόμη διεργασία είναι και πιο πιθανό να αποτυπωθεί στην μνήμη του μακροπρόθεσμα, από ότι αν αρκούταν απλά στην παθητική ανάγνωση.

Όμως, στην περίπτωση που η σημασία των εξετάσεων για τον βαθμό είναι εξίσου σημαντική και οι διεξαγωγές τους λίγες την χρονιά υπάρχουν 2 προβλήματα κατά την γνώμη μου:

1. Δεν καταπολεμείται το σφάλμα στην αξιολόγηση που μπορεί να υπάρχει λόγο άλλων τυχαίων παραγόντων την συγκεκριμένη στιγμή της εξέτασης (κακή διάθεση του μαθητή, έλλειψη ύπνου, άγχος κτλ.)
   
2. Δεν αποκλείεται να υπάρχει και πάλι το φαινόμενο της αντιγραφής (όχι από σκονάκια) αλλά από άλλους μαθητές
   
3. Η ύπαρξη επιπλέον βιβλίου στην εξέταση ίσως ωθήσει κάποιους μαθητές να παραμελήσουν την μελέτη αφού η απόκτηση του βαθμού επιτυγχάνεται με την σωστή μεταφορά και πιθανώς παράφραση τμημάτων του βιβλίο. ( μπορείς βέβαια αυτό να αντιμετωπιστεί με την χρήση μόνο προσωπικών σημειώσεων που πάλι μπορούν όμως να αντιγραφούν) Βέβαια ο επιμελής μαθητής θα έχει ένα προβάδισμα αφού είναι εξοικειωμένος με το βιβλίο . Και πάλι όμως δεν αποκλείεται η επιτυχία ενός λιγότερο επιμελούς μαθητή.
   

Πως πιστεύετε ότι μπορούν να αντιμετωπιστούν αυτά;

Ποτέ δεν υπάρχουν ιδανικές και «τελικές» λύσεις στα εκπαιδευτικά προβλήματα.
Για παράδειγμα, η καλύτερη προφανώς λύση θα ήταν οι μαθητές να μην κρίνονται από μια γραπτή εξέταση, αλλά να κρίνονται από τους καθηγητές τους με βάση τη συνολική ετήσια απόδοσή τους. Αλλά αυτή η λύση θα ταίριαζε σε μια ιδανική κοινωνία με εκπαιδευτικούς υψηλού επιπέδου που δεν θα έπαιρναν από γονείς χρήματα για να βάζουν υψηλότερους βαθμούς στα παιδιά τους.
Εκείνο, όμως, που μας ενδιαφέρει είναι να βρίσκουμε τρόπους που μπορούν να εφαρμοστούν στις συγκεκριμένες κοινωνικές και εκπαιδευτικές συνθήκες και να ΣΠΡΩΧΝΟΥΝ τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές στην πραγματική γνώση.
Για παράδειγμα, γνώση των Μαθηματικών δεν είναι να ξέρει κανείς «απέξω» ορισμούς, θεωρήματα, πορίσματα και τύπους – είναι να μπορεί να επιλύει πραγματικά προβλήματα. Κι αυτά τα προβλήματα που θα μπαίνουν στις εξετάσεις φυσικά δεν θα υπάρχουν στα σχολικά βιβλία. Το «ανοιχτό βιβλίο» απλώς απαγορεύει την αποστήθιση, δηλαδή ΣΠΡΩΧΝΕΙ τις εξετάσεις να ελέγχουν την ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΓΝΩΣΗ.
Φυσικά, η αρχή της σταδιακής εφαρμογής ενός προγράμματος εξετάσεων με «ανοιχτά βιβλία» μπορεί να κάνει κάποιους μαθητές να νομίζουν πως τώρα πια δεν χρειάζεται να διαβάζουν πολύ, αφού δεν έχουν καμιά εμπειρία με εξετάσεις που απαιτούν πραγματική γνώση. Αλλά με τις πρώτες ανάλογες εξετάσεις (στις οποίες θα δυσκολευτούν πάρα πολύ) θα καταλάβουν πως απλώς μιλάμε για άλλου είδους γνώση – για ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΓΝΩΣΗ που μέχρι τώρα δεν έχουν γνωρίσει στο σχολείο, σε ένα σχολείο που ΔΕΝ ενδιαφέρεται για τη ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ, αφού η γνώση έχει νόημα μόνο αν χρησιμοποιηθεί.

Τάσος Ανθουλιάς έγραψε:Ποτέ δεν υπάρχουν ιδανικές και «τελικές» λύσεις στα εκπαιδευτικά προβλήματα.
Για παράδειγμα, η καλύτερη προφανώς λύση θα ήταν οι μαθητές να μην κρίνονται από μια γραπτή εξέταση, αλλά να κρίνονται από τους καθηγητές τους με βάση τη συνολική ετήσια απόδοσή τους. Αλλά αυτή η λύση θα ταίριαζε σε μια ιδανική κοινωνία με εκπαιδευτικούς υψηλού επιπέδου που δεν θα έπαιρναν από γονείς χρήματα για να βάζουν υψηλότερους βαθμούς στα παιδιά τους.
Εκείνο, όμως, που μας ενδιαφέρει είναι να βρίσκουμε τρόπους που μπορούν να εφαρμοστούν στις συγκεκριμένες κοινωνικές και εκπαιδευτικές συνθήκες και να ΣΠΡΩΧΝΟΥΝ τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές στην πραγματική γνώση.
Για παράδειγμα, γνώση των Μαθηματικών δεν είναι να ξέρει κανείς «απέξω» ορισμούς, θεωρήματα, πορίσματα και τύπους – είναι να μπορεί να επιλύει πραγματικά προβλήματα. Κι αυτά τα προβλήματα που θα μπαίνουν στις εξετάσεις φυσικά δεν θα υπάρχουν στα σχολικά βιβλία. Το «ανοιχτό βιβλίο» απλώς απαγορεύει την αποστήθιση, δηλαδή ΣΠΡΩΧΝΕΙ τις εξετάσεις να ελέγχουν την ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΓΝΩΣΗ.
Φυσικά, η αρχή της σταδιακής εφαρμογής ενός προγράμματος εξετάσεων με «ανοιχτά βιβλία» μπορεί να κάνει κάποιους μαθητές να νομίζουν πως τώρα πια δεν χρειάζεται να διαβάζουν πολύ, αφού δεν έχουν καμιά εμπειρία με εξετάσεις που απαιτούν πραγματική γνώση. Αλλά με τις πρώτες ανάλογες εξετάσεις (στις οποίες θα δυσκολευτούν πάρα πολύ)  θα καταλάβουν πως απλώς μιλάμε για άλλου είδους γνώση – για ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΓΝΩΣΗ που μέχρι τώρα δεν έχουν γνωρίσει στο σχολείο, σε ένα σχολείο που ΔΕΝ ενδιαφέρεται για τη ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ, αφού η γνώση έχει νόημα μόνο αν χρησιμοποιηθεί.

Συμφωνώ απόλυτα πώς η συνεχής αδιάκοπη αξιολόγηση από τους εκπαιδευτικούς δεν μπορεί να εφαρμοστεί με διαφάνεια και αντικειμενικότητα στην Ελλάδα, και ίσως και σε καμία χώρα με απόλυτη σιγουριά. Γι αυτό και όπως ίσως είδατε σκέφτηκα η αξιολόγηση αυτή να επιτυγχάνεται μέσα από ηλεκτρονικά συστήματα τα οποία δεν παρακινούνται από χρήματα και προσωπικές συμπάθειες. Βέβαια αυτό μπορεί σε πρώτη φάση να είναι αρκετά εξωπραγματικό για τα τωρινά δεδομένα της χώρας. Οπότε σε αυτήν την περίπτωση συμφωνώ πώς η εξέταση που προτείνεται είναι ότι καλύτερο μπορούμε να έχουμε. Ιδιαίτερα αν συνδυαστεί με την δυνατότητα επιλογής της στιγμής της εξέτασης από 3 δυνατές περιόδους, ώστε να ελαχιστοποιείται ο επηρεασμός της επίδοσης από τυχόν ατυχίες της στιγμής, όπως προτάθηκε απο άλλο μέλος του φόρουμ στο ακόλουθο θέμα:  Εκσυγχρονισμός - Δημιουργικές δραστηριότητες