Η δομή της γενικής εκπαίδευσης

Η νομοθεσία που θα πρέπει, κατά την άποψή μου, να εφαρμοστεί για να υπάρξει ένα σοβαρό εκπαιδευτικό σύστημα οφείλει να έχει δύο βασικές προϋποθέσεις:
Η πρώτη προϋπόθεση είναι η εφαρμογή μιας σοβαρής αξιολόγησης δομών και προσώπων – πράγμα αυτονόητο, το οποίο χρειάζεται ιδιαίτερη θεσμική προσοχή, με αναβάθμιση του ρόλου (και των προσόντων) των σχολικών συμβούλων και των διευθυντών των σχολείων. (Θα πρέπει, βέβαια, να ερευνηθεί η ανάγκη για την ύπαρξη περισσότερων σχολικών συμβούλων).
Η δεύτερη προϋπόθεση είναι η ανάθεση πραγματικών ευθυνών στους εκπαιδευτικούς. Η απάντηση «εγώ κάνω αυτά που μου λέει το Υπουργείο Παιδείας και γράφει το επίσημο σχολικό βιβλίο» πρέπει επιτέλους να τελειώσει. Γι’ αυτό απαιτούνται δύο μεγάλες αλλαγές:
(α) Αντικατάσταση των αναλυτικών προγραμμάτων από εκπαιδευτικούς στόχους ανά μάθημα, τάξη και βαθμίδα. Απλούς και καθαρούς στόχους με λογική και επιστημονική εγκυρότητα και σύμφωνα με την αυτονόητη διατύπωση του Bruner πως «καμιά γνώση δεν είναι γνώση αν δεν οδηγεί σε άλλη γνώση».
(β) Εφαρμογή του πολλαπλού βιβλίου, όπως είχε νομοθετηθεί από την κυβέρνηση Κων. Μητσοτάκη με σχέδιο του εξαίρετου καθηγητή Ιωάννη Παρασκευόπουλου (και στη συνέχεια καταργήθηκε αμέσως από το ΠΑΣΟΚ). Ο εκπαιδευτικός θα διαλέγει εκείνο το βιβλίο (από τα εγκεκριμένα του Υπουργείου Παιδείας) που εκείνος θεωρεί καταλληλότερο για τη διδασκαλία του και την επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί.
Οργάνωση της δεύτερης προϋπόθεσης
Το σημαντικότερο και δυσκολότερο πρόβλημα είναι ο σχεδιασμός των εκπαιδευτικών στόχων ανά μάθημα, τάξη και βαθμίδα. Αυτόν τον σχεδιασμό θα πρέπει να αναλάβει μια ειδική επιτροπή (ας την ονομάσουμε Επιτροπή Στόχων), η οποία θα αποτελείται από σοβαρούς και καταξιωμένους επιστήμονες με ιδιαίτερες βάσεις στην παιδαγωγική, στη γενετική ψυχολογία και στη διδακτική.
Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο είναι εντελώς ακατάλληλο γι’ αυτό το ζήτημα – και το έχει αποδείξει εδώ και πολλά χρόνια. Είναι θλιβερά τα όσα συνέχεια κάνει στα αναλυτικά προγράμματα. Όσο για το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής θα πρέπει αμέσως να καταργηθεί – όχι μόνο δεν έχει νόημα η ύπαρξή του, αλλά θα αποτελεί ένα πολύ μεγάλο εμπόδιο σε οποιεσδήποτε σοβαρές εκπαιδευτικές αλλαγές.
Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο μπορεί να αναλάβει δύο (και μόνο δύο) ευθύνες:
(α) Την έγκριση των βιβλίων στα πλαίσια του «πολλαπλού βιβλίου», εφόσον είναι κατάλληλα για την επίτευξη των εκπαιδευτικών στόχων που θα έχουν οριστεί από την Επιτροπή Στόχων. Η έννοια της «καταλληλότητας» δεν σημαίνει χρήση των «παραδοσιακών» μεθόδων που χρησιμοποιούνται στην Ελλάδα, αλλά χρήση μεθόδων που έχουν χρησιμοποιηθεί παγκόσμια με θετικά αποτελέσματα. Η απόρριψη κάποιου βιβλίου θα πρέπει να συνοδεύεται από πλήρη αιτιολόγηση.
(β) Τη συνεχή διεξαγωγή ερευνών για τον έλεγχο της επίτευξης των στόχων που έχουν τεθεί για κάθε μάθημα, κάθε τάξης, σε κάθε βαθμίδα. Τα αποτελέσματα των ερευνών (μαζί με τον τρόπο διεξαγωγής τους) θα δίνονται στην Επιτροπή Στόχων για πιθανές αναγκαίες τροποποιήσεις των εκπαιδευτικών στόχων με την πάροδο των χρόνων.
Ρόλος του σχολικού συμβούλου
Η ανάγκη της συνεχούς επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών είναι πολύ μεγάλη, αλλά το πλήθος των εκπαιδευτικών είναι πάρα πολύ μεγάλο, όπως και η ποικιλία των γνωστικών αντικειμένων. Είναι αδύνατο να γίνει από κάποιον ειδικό φορέα. Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να αυτοεπιμορφώνονται, όπως κάθε σύγχρονος επιστήμονας.
Ο βασικός ρόλος του σχολικού συμβούλου είναι να βοηθά τους εκπαιδευτικούς, καθοδηγώντας τους, στην αυτοεπιμόρφωσή τους. Να προτείνει υλικά και μέσα επιμόρφωσης, να κάνει σεμινάρια και πρότυπες διδασκαλίες κλπ.
Επίσης, ο σχολικός σύμβουλος πρέπει να συμμετέχει στις αξιολογήσεις δομών και προσώπων.
Ρόλος του διευθυντή του σχολείου
Πρώτα απ’ όλα θα πρέπει να μειωθεί στο ελάχιστο η γραφειοκρατία με την οποία ασχολείται ο διευθυντής ενός σχολείου.
Φυσικά, ο διευθυντής του σχολείου με τη βοήθεια του συλλόγου των εκπαιδευτικών του σχολείου οφείλει να οργανώνει την καθημερινότητα της λειτουργίας του σχολείου.
Αλλά ένας βασικός ρόλος που πρέπει να αναλάβει είναι να εμπνέει τους εκπαιδευτικούς του σχολείου για να βελτιώσουν την εργασία τους και τη συνολική ατμόσφαιρα του σχολείου και να ενισχύει τις θετικές πρωτοβουλίες των εκπαιδευτικών.
(Ας μη ξεχνάμε πως σήμερα ο καλός εκπαιδευτικός «χαλάει την πιάτσα» και γι’ αυτό σπρώχνεται στο περιθώριο).
Επίσης, ο διευθυντής του σχολείου πρέπει να συμμετέχει στις αξιολογήσεις δομών και προσώπων.

Τάσος Ανθουλιάς έγραψε:Η νομοθεσία που θα πρέπει, κατά την άποψή μου, να εφαρμοστεί για να υπάρξει ένα σοβαρό εκπαιδευτικό σύστημα οφείλει να έχει δύο βασικές προϋποθέσεις:
Η πρώτη προϋπόθεση είναι η εφαρμογή μιας σοβαρής αξιολόγησης δομών και προσώπων – πράγμα αυτονόητο, το οποίο χρειάζεται ιδιαίτερη θεσμική προσοχή, με αναβάθμιση του ρόλου (και των προσόντων) των σχολικών συμβούλων και των διευθυντών των σχολείων. (Θα πρέπει, βέβαια, να ερευνηθεί η ανάγκη για την ύπαρξη περισσότερων σχολικών συμβούλων).
Η δεύτερη προϋπόθεση είναι η ανάθεση πραγματικών ευθυνών στους εκπαιδευτικούς. Η απάντηση «εγώ κάνω αυτά που μου λέει το Υπουργείο Παιδείας και γράφει το επίσημο σχολικό βιβλίο» πρέπει επιτέλους να τελειώσει. Γι’ αυτό απαιτούνται δύο μεγάλες αλλαγές:
(α) Αντικατάσταση των αναλυτικών προγραμμάτων από εκπαιδευτικούς στόχους ανά μάθημα, τάξη και βαθμίδα. Απλούς και καθαρούς στόχους με λογική και επιστημονική εγκυρότητα και σύμφωνα με την αυτονόητη διατύπωση του Bruner πως «καμιά γνώση δεν είναι γνώση αν δεν οδηγεί σε άλλη γνώση».
(β) Εφαρμογή του πολλαπλού βιβλίου, όπως είχε νομοθετηθεί από την κυβέρνηση Κων. Μητσοτάκη με σχέδιο του εξαίρετου καθηγητή Ιωάννη Παρασκευόπουλου (και στη συνέχεια καταργήθηκε αμέσως από το ΠΑΣΟΚ). Ο εκπαιδευτικός θα διαλέγει εκείνο το βιβλίο (από τα εγκεκριμένα του Υπουργείου Παιδείας) που εκείνος θεωρεί καταλληλότερο για τη διδασκαλία του και την επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί.
Οργάνωση της δεύτερης προϋπόθεσης
Το σημαντικότερο και δυσκολότερο πρόβλημα είναι ο σχεδιασμός των εκπαιδευτικών στόχων ανά μάθημα, τάξη και βαθμίδα. Αυτόν τον σχεδιασμό θα πρέπει να αναλάβει μια ειδική επιτροπή (ας την ονομάσουμε Επιτροπή Στόχων), η οποία θα αποτελείται από σοβαρούς και καταξιωμένους επιστήμονες με ιδιαίτερες βάσεις στην παιδαγωγική, στη γενετική ψυχολογία και στη διδακτική.
Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο είναι εντελώς ακατάλληλο γι’ αυτό το ζήτημα – και το έχει αποδείξει εδώ και πολλά χρόνια. Είναι θλιβερά τα όσα συνέχεια κάνει στα αναλυτικά προγράμματα. Όσο για το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής θα πρέπει αμέσως να καταργηθεί – όχι μόνο δεν έχει νόημα η ύπαρξή του, αλλά θα αποτελεί ένα πολύ μεγάλο εμπόδιο σε οποιεσδήποτε σοβαρές εκπαιδευτικές αλλαγές.
Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο μπορεί να αναλάβει δύο (και μόνο δύο) ευθύνες:
(α) Την έγκριση των βιβλίων στα πλαίσια του «πολλαπλού βιβλίου», εφόσον είναι κατάλληλα για την επίτευξη των εκπαιδευτικών στόχων που θα έχουν οριστεί από την Επιτροπή Στόχων. Η έννοια της «καταλληλότητας» δεν σημαίνει χρήση των «παραδοσιακών» μεθόδων που χρησιμοποιούνται στην Ελλάδα, αλλά χρήση μεθόδων που έχουν χρησιμοποιηθεί παγκόσμια με θετικά αποτελέσματα. Η απόρριψη κάποιου βιβλίου θα πρέπει να συνοδεύεται από πλήρη αιτιολόγηση.
(β) Τη συνεχή διεξαγωγή ερευνών για τον έλεγχο της επίτευξης των στόχων που έχουν τεθεί για κάθε μάθημα, κάθε τάξης, σε κάθε βαθμίδα. Τα αποτελέσματα των ερευνών (μαζί με τον τρόπο διεξαγωγής τους) θα δίνονται στην Επιτροπή Στόχων για πιθανές αναγκαίες τροποποιήσεις των εκπαιδευτικών στόχων με την πάροδο των χρόνων.
Ρόλος του σχολικού συμβούλου
Η ανάγκη της συνεχούς επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών είναι πολύ μεγάλη, αλλά το πλήθος των εκπαιδευτικών είναι πάρα πολύ μεγάλο, όπως και η ποικιλία των γνωστικών αντικειμένων. Είναι αδύνατο να γίνει από κάποιον ειδικό φορέα. Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να αυτοεπιμορφώνονται, όπως κάθε σύγχρονος επιστήμονας.
Ο βασικός ρόλος του σχολικού συμβούλου είναι να βοηθά τους εκπαιδευτικούς, καθοδηγώντας τους, στην αυτοεπιμόρφωσή τους. Να προτείνει υλικά και μέσα επιμόρφωσης, να κάνει σεμινάρια και πρότυπες διδασκαλίες κλπ.
Επίσης, ο σχολικός σύμβουλος πρέπει να συμμετέχει στις αξιολογήσεις δομών και προσώπων.
Ρόλος του διευθυντή του σχολείου
Πρώτα απ’ όλα θα πρέπει να μειωθεί στο ελάχιστο η γραφειοκρατία με την οποία ασχολείται ο διευθυντής ενός σχολείου.
Φυσικά, ο διευθυντής του σχολείου με τη βοήθεια του συλλόγου των εκπαιδευτικών του σχολείου οφείλει να οργανώνει την καθημερινότητα της λειτουργίας του σχολείου.
Αλλά ένας βασικός ρόλος που πρέπει να αναλάβει είναι να εμπνέει τους εκπαιδευτικούς του σχολείου για να βελτιώσουν την εργασία τους και τη συνολική ατμόσφαιρα του σχολείου και να ενισχύει τις θετικές πρωτοβουλίες των εκπαιδευτικών.
(Ας μη ξεχνάμε πως σήμερα ο καλός εκπαιδευτικός «χαλάει την πιάτσα» και γι’ αυτό σπρώχνεται στο περιθώριο).
Επίσης, ο διευθυντής του σχολείου πρέπει να συμμετέχει στις αξιολογήσεις δομών και προσώπων.

Συμφωνώ απόλυτα πώς το πρόγραμμα διδασκαλίας θα πρέπει να γίνει λιγότερο αναλυτικό και να ξεφύγει επιτέλους από την αυστηρά καθορισμένη ύλη. Μιλώντας με βάση την συναναστροφή μου με συνομηλίκους εξαιρετικά μαθήματα όπως η φιλοσοφία γίνονται μισητά ακριβώς επειδή η διδακτέα ύλη δεν αφήνει περιθώρια για περαιτέρω διερευνήσεις που εγείρουν το ενδιαφέρον τον μαθητών. Έτσι καταλήγουμε τελικά οι στόχοι να επιτυγχάνονται μόνο πλασματικά αφού η αποστροφή αυτή παρεμποδίζει την γνήσια εκμάθηση όσων απαιτούνται. Πρωταρχικός σκοπός θα ήταν πιστεύω να επιτυγχάνονται προκαθορισμένοι στόχοι με τρόπο αρεστό σε κάθε μαθητή και όχι να είναι και ο ίδιος ο τρόπος προκαθορισμένος.

Σχετικά με το πολλαπλό βιβλίο δεν γνωρίζω κάτι. Πρόχειρα όμως μου έρχεται η εξής απορία. Δεν υπάρχει η πιθανότητα έστω και αμελητέας διαβάθμισης στην ποιότητα διδασκαλίας στο κάθε παιδί, αν και αν αποδεχθούμε τα παραπάνω δεν μας αφορά η συγκεκριμένη διαδρομή αλλά ο προορισμός οπότε φαντάζομαι πως το πρόβλημα αυτό παρακάμπτεται. Επίσης, τα παιδιά έχουν συμμετοχή στην επιλογή του βιβλίου; Ποια κριτήρια χρησιμοποιεί ο εκπαιδευτικός για την επιλογή του; Μπορεί μία μεμονωμένη τάξη να χρησιμοποιεί τμήματα από όλα τα βιβλία; Μήπως θα ήταν πιο αποδοτική η δυνατότητα επιλογής τμημάτων από όλα τα βιβλία;

Ο ρόλος του παιδαγωγικού ινστιτούτου μου φαίνεται κι εμένα πολύ καλός και καλύπτει θέματα όπως την προώθηση συγκεκριμένων συγγραφέων αλλά και τον έλεγχο των διδασκόμενων μηνυμάτων από την εκάστοτε κυβέρνηση προς δικά της συμφέροντα λόγω της απαίτησης διεξοδικής αιτιολόγησης. Επιπλέον η συνεχής αξιολόγηση των αποτελεσμάτων είναι πραγματικά θεμελιώδης για να υπάρχει και ευελιξία στην εκπαίδευση και να προσαρμόζεται στης νέες συνθήκες που αλλάζουν ραγδαία στον 21ο αιώνα.

Ο ρόλος του συμβουλίου φαίνεται επίσης πολύ καλός και ίσως αναβαθμίσει και το προφίλ του σύγχρονου εκπαιδευτικού που συχνά υπονομεύεται ο ρόλος του και η εκτίμηση του κόσμου προς αυτού αφού αναδείχνεται ουσιαστικά ως επιστήμονας.

Τέλος σχετικά με τον διευθυντή είναι πραγματικά λυπηρό που παρά την τεχνολογία η γραφειοκρατία θεριεύει. Όμως σχετικά με τον ρόλο του στην αξιολόγηση θα πρέπει να υπάρξει ιδιαίτερη μέριμνα για να είναι αυτή αντικειμενική αφού ως άνθρωπος που συναναστρέφεται καθημερινά με τους καθηγητές μπορεί να εκφράσει μέσω της αξιολόγησης τυχόν συμπάθειες και αντιπάθειες. Έχετε κάποιο μέτρο κατά νου γι αυτό;

Το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να μας ενδιαφέρει είναι η ανάθεση πραγματικών ευθυνών στους εκπαιδευτικούς – δεν μπορούμε να έχουμε σοβαρή εκπαίδευση με ανεύθυνους (λόγω της απόλυτης επιβολής πάνω τους του Υπουργείου Παιδείας) δημόσιους λειτουργούς και πρέπει να κρίνονται από τα αποτελέσματα της δουλειάς τους, όπως γίνεται με κάθε επιστήμονα: γιατρό, μηχανικό, χημικό κλπ.
Το δεύτερο πράγμα που θα πρέπει να μας ενδιαφέρει είναι να ξεφύγουμε από τη σημερινή στενή έννοια του σχολικού βιβλίου (λες και αυτό περιλαμβάνει όλη την απαιτούμενη γνώση) και να προχωρήσουμε στην έννοια της πραγματικής σχολικής βιβλιοθήκης.
Το τρίτο πράγμα είναι να ξεφύγουμε από την έννοια του «καθηγητή πληροφορικής» στη σημερινή εποχή. Τι σχέση έχει ένας άνθρωπος που σπούδασε πληροφορική με την εκπαίδευση; Ξέρουμε, βέβαια, πως αυτή η ιδιότητα «ανακαλύφθηκε» από τους συνδικαλιστικούς φορείς των εκπαιδευτικών για να μην «αναγκαστούν» οι εκπαιδευτικοί να έχουν σχέση με την πληροφορική.
Σκεφτείτε κάτι απλό: Ποιος διδάσκει τη γραφή με το μολύβι; Ένας που ξέρει να κατασκευάζει μολύβια; Ένας που ξέρει τη χημική ουσία του γραφίτη; Όχι. Θέλουμε να τη διδάσκει ένας δάσκαλος. Γιατί το Word, τη νέα μορφή γραφής, δεν μπορεί να το διδάσκει ένας φιλόλογος; Τι ξέρει ένας πληροφορικάριος για τις έννοιες που περιλαμβάνονται στη μορφή ενός κειμένου και αναδεικνύουν οπτικά το περιεχόμενό του; Τι ξέρει ένας πληροφορικάριος από παιδαγωγική, ψυχολογία και διδακτική;
Γιατί το Excel να το διδάσκει ένας πληροφορικάριος και όχι ένας Μαθηματικός; Γιατί ένα πρόγραμμα αρχείου δεν μπορεί να το διδάσκει ένας ιστορικός, δημιουργώντας εξαιρετικά και πρωτότυπα ιστορικά αρχεία για την κατανόηση της εξέλιξης της Ιστορίας; Γιατί ένας καθηγητής σχεδίου δεν είναι καταλληλότερος για να διδάξει ένα σχεδιαστικό πρόγραμμα;
Η γενική εκπαίδευση δεν μπορεί να έχει στόχο να βγάζει κάποιους χαμηλού επιπέδου προγραμματιστές – δεν χρειάζονται στη μεταβιομηχανική εποχή. Έχει ανάγκη από ανθρώπους που να μπορούν στη δουλειά τους να χρησιμοποιούν παραγωγικά έναν υπολογιστή.

Τάσος Ανθουλιάς έγραψε:Το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να μας ενδιαφέρει είναι η ανάθεση πραγματικών ευθυνών στους εκπαιδευτικούς – δεν μπορούμε να έχουμε σοβαρή εκπαίδευση με ανεύθυνους (λόγω της απόλυτης επιβολής πάνω τους του Υπουργείου Παιδείας) δημόσιους λειτουργούς και πρέπει να κρίνονται από τα αποτελέσματα της δουλειάς τους, όπως γίνεται με κάθε επιστήμονα: γιατρό, μηχανικό, χημικό κλπ.
Το δεύτερο πράγμα που θα πρέπει να μας ενδιαφέρει είναι να ξεφύγουμε από τη σημερινή στενή έννοια του σχολικού βιβλίου (λες και αυτό περιλαμβάνει όλη την απαιτούμενη γνώση) και να προχωρήσουμε στην έννοια της πραγματικής σχολικής βιβλιοθήκης.
Το τρίτο πράγμα είναι να ξεφύγουμε από την έννοια του «καθηγητή πληροφορικής» στη σημερινή εποχή. Τι σχέση έχει ένας άνθρωπος που σπούδασε πληροφορική με την εκπαίδευση; Ξέρουμε, βέβαια, πως αυτή η ιδιότητα «ανακαλύφθηκε» από τους συνδικαλιστικούς φορείς των εκπαιδευτικών για να μην «αναγκαστούν» οι εκπαιδευτικοί να έχουν σχέση με την πληροφορική.
Σκεφτείτε κάτι απλό: Ποιος διδάσκει τη γραφή με το μολύβι; Ένας που ξέρει να κατασκευάζει μολύβια; Ένας που ξέρει τη χημική ουσία του γραφίτη; Όχι. Θέλουμε να τη διδάσκει ένας δάσκαλος. Γιατί το Word, τη νέα μορφή γραφής, δεν μπορεί να το διδάσκει ένας φιλόλογος; Τι ξέρει ένας πληροφορικάριος για τις έννοιες που περιλαμβάνονται στη μορφή ενός κειμένου και αναδεικνύουν οπτικά το περιεχόμενό του; Τι ξέρει ένας πληροφορικάριος από παιδαγωγική, ψυχολογία και διδακτική;
Γιατί το Excel να το διδάσκει ένας πληροφορικάριος και όχι ένας Μαθηματικός; Γιατί ένα πρόγραμμα αρχείου δεν μπορεί να το διδάσκει ένας ιστορικός, δημιουργώντας εξαιρετικά και πρωτότυπα ιστορικά αρχεία για την κατανόηση της εξέλιξης της Ιστορίας; Γιατί ένας καθηγητής σχεδίου δεν είναι καταλληλότερος για να διδάξει ένα σχεδιαστικό πρόγραμμα;
Η γενική εκπαίδευση δεν μπορεί να έχει στόχο να βγάζει κάποιους χαμηλού επιπέδου προγραμματιστές – δεν χρειάζονται στη μεταβιομηχανική εποχή. Έχει ανάγκη από ανθρώπους που να μπορούν στη δουλειά τους να χρησιμοποιούν παραγωγικά έναν υπολογιστή.

Πολύ όμορφη παρομοίωση. Είναι όντως στιγμή να εισαχθεί ουσιαστικά η τεχνολογία στην εκπαίδευση σε κάθε τομέα. Μάλιστα η τεχνολογία αυτή θα μπορούσε να συνδιάσει και την βιβλιοθήκη που αναφέρατε για την αποφυγή περαιτέρω εξόδων. Δηλαδή αντί να σπαταληθούν υπέρογκα επιπλέον ποσά για παραδοσιακές βιβλιοθήκες, με τα ίδια έξοδα που είναι πλέον αυτονόητα για την εισαγωγή της τεχνολογίας στην εκπαίδευση θα είχε ο μαθητής πρόσβαση σε όλα τα βιβλία αυτά.